Die ongelofelijke haast om geld te verdienen waar Herman van Veen al over zong in Opzij opzij opzij, is ook het onderwerp van de nieuwe roman van Walter van den Broeck. "We worden niet langer opgevoed tot burgers maar tot consumenten. Erger, geld scheppen is hét doel. We zijn al lang vergeten dat het een ruilmiddel is. Met een perverse 'ratrace' tot gevolg."

Wat met al die geldlust in tijden van crisis? Terug naar Walden heeft de (fictieve) rijkste man ter wereld, Ruler Marsh, als hoofdpersonage. Hij komt niet voor in rijkeluislijstjes waarin Bill Gates en Warren Buffet prijken. Maar op eenzame hoogte in zijn 'Marsh-toren' laat hij, na het nieuws van een ongeneeslijke ziekte, het economisch bestel in elkaar duikelen als dominostenen. Terwijl worden kubusjes van de samengedrukte WTC-etages waarin potloden, liften, trappen en mensen samengesmolten zijn, als kunst verkocht...

Verdenkt u de rijksten der aarde ervan zich uit de lijstjes te weren?

Het is niet uitgesloten dat we niet weten wie de rijkste persoon ter wereld is. Net zoals we eigenlijk niet weten waar de echte macht zit. We denken dat die zich bevindt in parlement of regering. Als dat zo was, hadden ze daar wel verstandige mensen zitten. Vroeger zetelde de burgerij in de parlementen om er hun belangen te behartigen. Intussen hebben ze de politiek doorgespeeld aan hun personeel en zijn ze uit de openbaarheid verdwenen om zich te verschuilen achter de facades van multinationals.

Marsh betekent moeras. Wat blijkt, uw hoofdpersonage, thuis in Wall Street, heeft wortels in de moerasgrond van de Kempen.

Ik zoek het nooit ver van huis. Het boek begint in de VS, maar het is in de Kempen dat de wereldheerser door een 12-jarig meisje tot inzicht komt dat hij een fout heeft begaan. Op zoek naar de heimat van zijn voorouders, krijgt hij eindelijk de werkman onder ogen.

De titel van het boek verwijst ook naar de terugkeer naar een eenvoudiger leven.

Walden refereert inderdaad naar het socialistische project van de 19de eeuwse schrijver Frederik van Eeden, waarin solidariteit en simpel leven centraal staan. Het idee was als werkmens niet voor de burgerij te werken, maar voor elkaar. Toen al was men op zoek naar een alternatief op de grote uitbuitingsmachine die kapitalisme vormt.

Dit is geen crisisje, maar een economische aardverschuiving. De kredietsector heeft zijn schaapjes weer op het droge, maar in de VS wordt elke zeven seconden een gezin op straat gezet. Dan kan je moeilijk stellen dat de crisis voorbij is. De sociaal-economische aspecten moeten zich hier nog laten voelen. De negatieve inflatie is maar tijdelijk. Dus we moeten 'terug naar Walden', terug naar een meer bescheiden levenswijze.

Heeft u het daar moeilijk mee?

Ik zit in een luxepositie. Ik ben grootgebracht vlak na de oorlog. Ik weet wat zuinig zijn is. Ik heb jaren lang in meisjesjassen rondgelopen want ik had nu eenmaal een oudere zus. En ik schrijf nog altijd mijn potloden op tot stompjes. Maar hoe gaat de jongere generatie leren inboeten aan comfort en luxe? Maar ik maak me geen zorgen. We zullen nieuwe gewoonten moeten aanleren, maar we gaan er niet ongelukkiger op worden. De mens heeft een onwaarschijnlijk aanpassingsvermogen.

U geeft aan in uw boek dat internet het belang aan geografische machtscentra teniet doet. De Kempen en New York, het verschil krimpt?

De Kempen was de vuilnisbak van het land. Dat ging van landloperskolonies, gevangenissen tot stortplaatsen. Waar stond de eerste kernreactor? Die mentaliteit blijft. Nu zoekt men hier een plaats om radioactief afval in de grond te stoppen. Maar je kan vanuit Turnhout rustig een aanslag op de toekomstige Twin Towers plannen. Steden worden overbodig. De nieuwe stad is er een van heen en weer schietende elektronen. En daarnaast zijn er woonwijken: de artistieke wijken, de chique wijken, de sociale wijken...

Over de Twin Towers gesproken, niet blij met de heropbouw?

Dat is om aan Bin Laden en consorten te tonen: wij laten ons door u niet doen. Net een stelletje ruziemakende kinderen op de speelplaats. Als Al Qaida een uur had gewacht, had het dubbel zoveel doden gemaakt. 9/11 lijkt me eerder bedoeld als symbolische daad, dan louter massamoord: jullie zijn even kwetsbaar als wij.

Op het moment van de aanslag was de VS aan't vergaderen over een raketschild. De effectiviteit van zo'n peperduur schild werd meteen teniet gedaan. Alles wat nodig is, is een cuttermesje en wat vlieglessen. Laat de wapenindustrie maar spookverhalen opvoeren, het terrorisme heeft ons getoond dat massavernietigingswapens bouwen slechts een vals gevoel van veiligheid geeft. Obama heeft het schild in Polen terecht afgeblazen.

Wat vindt u als arbeiderskind van Opel Antwerpen?

Weer een bewijs dat de mensen een speelbal zijn geworden van het grote geld. Bij de sluiting van Renault werd dat al duidelijk. Een goeddraaiende fabriek die wordt gesloten door een pipo met een brilletje en aktetas, afgezakt uit Frankrijk? Dat is het bestuur dat hoog en droog zit en totaal geen voeling meer heeft met zijn werkvolk.

Even over uw persoonlijke toekomst, denkt u wel eens aan het rustiger aan doen?

Ik doe maar twee dingen: lezen en schrijven. Na elk boek denk ik dat ik uitgeschreven ben, maar ik weet intussen dat dat nooit opgaat. De verfilming van Groenten uit Balen zit in een opstartfase. Vanaf half januari beginnen de opnames door Frank Vanmechelen.

Wat het lezen betreft, zint de hedendaagse Vlaamse literatuur u?

Er is een sterke generatie opgestaan. Peter Terrin, Jeroen Theunissen, Bart Koubaa... Ik heb het anders meegemaakt.

U voelt zich dus niet alleen na de dood van Hugo Claus?

Ik sta daar niet bij stil. Soms dringt wel door dat ouder worden eenzaamheid betekent. Niet dat ik vrees verlaten te worden, maar generatiegenoten hebben maar een half woord nodig. Zoals mijn kleinkinderen een cryptische taal spreken over ipods en dergelijke. Hoe meer tijdsgenoten wegvallen, hoe minder relevante gesprekken je kan voeren over je tijd. Bij mij roept de muziek van the Beatles het tijdsbeeld van de jaren zestig op. Jongeren horen wel eens wat over die golden sixties, maar de échte kleur en smaak kennen ze niet.

Masquer le texte

Walter Van den Broeck laat de banken crashen in 'Terug naar Walden'

Vrije val van een moneymaker

Er lijkt maar geen sleet te komen op de inventiviteit van Walter Van den Broeck. Na de geslaagde bibliothriller De veilingmeester zijn we in Terug naar Walden getuige van de bizarre avonturen van de Amerikaanse geldtycoon Ruler Marsh, die de banken als dominostenen doet tuimelen, terwijl hij zichzelf onzichtbaar maakt. Niet toevallig in de Kempen.

Sinds de afronding van zijn vierdelige autobiografische 'koningscyclus' Het beleg van Laken (1985-1992) hoeft Walter Van den Broeck (68) nog maar weinig te bewijzen aan de literaire goegemeente. De tweevoudige Staatsprijswinnaar verzekerde zijn plaats in de geschiedenisboeken en is na de dood van Hugo Claus stilaan de wijze pater familias van de Vlaamse letteren. Wees maar zeker dat het oeuvre van pakweg Tom Lanoye en Tom Naegels er lichtjes anders zou uitzien zonder de bevruchting door het geëngageerde maar immer speelse oeuvre van Van den Broeck. Toch is de Kempense schrijver nooit op zijn lauweren blijven rusten. "Ik doe maar twee dingen: lezen en schrijven. Na elk boek denk ik dat ik uitgeschreven ben, maar ik weet intussen dat dat nooit opgaat", zei Van den Broeck onlangs in een interview met Gazet van Antwerpen. Drie jaar geleden verraste hij vriend en vijand met een olijke roman over een bibliofiele klopjacht, die uiteindelijk toch weer uitmondde in "een bom onder de monarchie en het hele land". Van den Broeck zoekt steeds weer nieuwe kanalen voor zijn blijvende fascinatie voor de Saksen-Coburgs. Maar ook de terugkeer naar de Kempische geboortegrond en het mededogen met de kleine man, vermorzeld door de strapatsen van grootkapitaal en industrie, zijn thema's die telkens via een achterpoortje weer binnensluipen. Toch permitteert Van den Broeck zich de laatste jaren grotere vrijheden, wellicht omdat zijn boeken niet meer in het veeleisende keurslijf van een cyclus moeten worden geprangd. "Tegenwoordig gebeurt de onderwerpkeuze veel associatiever, intuïtief zelfs, en ga ik voort op mijn antennes", verklaarde hij in De Standaard over de manier waarop hij in zijn nieuwe roman Terug naar Walden de tijdgeest capteerde.

Duivels plezier

In zijn tweeëntwintigste prozawerk pakt Van den Broeck inderdaad een hyperactueel onderwerp bij de horens: de mondiale bankencrisis. Die wordt in een ongewoon en uiterst beweeglijk, maar bij momenten ook rommelig kettingverhaal gegoten, waarbij de pompeus rijke maar eenzame, bejaarde Ruler Marsh uit wraakzucht de hele wereldeconomie op haar grondvesten doet daveren. Na het bericht van een ongeneeslijke ziekte waagt hij zich aan een ongewone vlucht naar voren, alsof hij moet gehoorzamen aan een hogere kracht, een 'roep'. Hij laat zijn hoofdkwartier Marsh Tower in de steek, terwijl iedereen in het ongewisse blijft over zijn bestemming en de beurzen bloedrood kleuren. Spoedig wordt duidelijk dat Marsh zoveel mogelijk mensen wil meesleuren in zijn val. Precies omdat in zijn jeugd zijn familie tijdens de Grote Depressie in de armoede strompelde, raakte Marsh zijn hele leven lang bezeten door de missie om de rijkste man ter wereld te worden. Om daarna met duivels plezier de hele zwik als een kaartenhuis in elkaar te laten storten.

Tijdens zijn sluikse aftocht uit New York neemt Marsh het vliegtuig naar Brussel, om, via een resem opzichtige toevalligheden, terecht te komen in het fictieve Kempens dorp Wallem, waar de roots van zijn grootvader Wouter Vermeersch (een verbastering van 'Walter Van den Broeck', hebt u hem?) zich bevindt. De terugkeer naar de heimat en 'de stambewaarder' is natuurlijk vaste prik bij Van den Broeck, en hier serveert hij een zoveelste variant. Tijdens een bezoek aan het studentenhoertje 'Kitty' ofte Kaat toont Marsh een nooit geziene openhartigheid. Bij het afspelen van de film van zijn leven, krijgt hij een paar inzichten in zijn "niet bestaande seksleven" en stelt hij zijn geldzuchtige dadendrang ter discussie: "Sinds zijn vertrek voelt hij zijn natuurlijke aandrang om de dingen naar zijn hand te zetten in ijltempo afnemen." Uiteindelijk verschansen ze zich in het plaatselijke hotel Het Paradijs, waar later ook nog de dood gewaande ballonavonturier Steve Fossett (onder de schuilnaam Missing) blijkt te vertoeven en waar Marsh voortdurend bespioneerd wordt door twee ex-Guantánamofolteraars, een soort Stan & Ollies, die nu als privébewakers hun slag ruiken. De hele wereld vraagt zich immers af waar Marsh gebleven is.

Rocamboleske plot

Van den Broeck is bijzonder uitbundig met personages, gebeurtenissen en woordgrapjes in Terug naar Walden en het is kwestie om verduiveld goed bij de les te blijven. We volgen de belevenissen van 'heerser' Marsh door het prisma van de talloze, soms licht potsierlijke lieden met wie hij in aanraking komt: van een handelaar in 9/11-relieken op het vliegtuig, de over hun toeren rakende Hiltonbedienden in Brussel, de eigenaar van 't Paradijs, meester Kuypers die Marsh rondleidt door de Kempense duinen, apotheker Jef Vergif, de ouders van Kaat... De wereld is een schouwtoneel, zeer zeker. Niet altijd pakt dat goed uit: Van den Broeck gaat iets te demonstratief te werk, waardoor de figuren vooral vehikels zijn om eigen denkbeelden te ventileren. Opmerkelijk is ook het ruime aandeel van de beruchte parachutemoorden in het boek, waarbij lange briefwisselingen meer klaarheid moeten brengen in de toedracht. Tuimelingen naar beneden zijn dan ook een allesoverheersend motief. 'In vrije val' zou oorspronkelijk de titel worden: de personages lijken niet te ontkomen aan de neergang, die evenwel ook bevrijdend kan werken. Kijk maar naar Ruler Marsh. In dat verloren gat in de Kempen, waar het evenzeer wemelt van de tribulaties, komt hij langzaam tot 'herbronning' en zelfinzicht. En dat nog wel door toedoen van Kitty's jongere zusje Lotte, wier vader werkloos werd door de crisis. Zijn kamikaze brengt immers niet enkel het grootkapitaal in vieze papieren, maar vooral de ordinary people. Had hij destijds als jonge snaak niet beter geopteerd voor Walden, de utopische leefgemeenschap van Frederik van Eeden, waar de solidariteit hoogtij vierde?

Met Terug naar Walden levert Van den Broeck een ambitieuze ideeënroman af zoals er in de Vlaamse literatuur te weinig geschreven worden. Maar de motor begint algauw te sputteren en het aanvankelijke verrassingseffect maakt plaats voor uitdijende teleurstelling. Met de onwaarschijnlijke, rocamboleske plot valt nog te leven, omdat die zo uitdrukkelijk refereert aan een gechargeerde avonturenroman à la Alexandre Dumas. Minder vergeeflijk is dat de auteur almaar weer zijn stokpaardjes gaat berijden én zijn kolonie wriemelende personages soms moeilijk in bedwang kan houden. In zijn overmoed om een totaalroman te schrijven, die niet enkel de mondiale crisis fileert maar ook de Kempense heimat weer inbedt, lijkt het erop of Van den Broeck dit keer zijn hand overspeelt.

Van den Broeck is bijzonder uitbundig met personages en gebeurtenissen en het is kwestie om verduiveld goed bij de les te blijven

Met Terug naar Walden levert Van den Broeck een ambitieuze ideeënroman af.

Masquer le texte

Het voornemen om een boek over de crisis te schrijven heeft Walter van den Broeck nooit gehad. Maar het onderwerp diende zichzelf aan. 'Toen ik mijn autobiografische romans schreef, was mijn verhaalstof wat ze was. Ik had maar van A naar B te gaan. Tegenwoordig gebeurt de onderwerpkeuze veel associatiever, intuïtief zelfs, en ga ik voort op mijn antennes. Erich Fromm heeft ooit gezegd: "Er zijn twee soorten schrijvers, de vrije en de onvrije. De onvrije zijn diegenen die door hun onderwerp worden gekozen, de vrije zijn de schrijvers die hun onderwerp zelf kiezen." In die zin zou je mij een bevrijd schrijver kunnen noemen. Ik beschouw mezelf min of meer als een lakmoespapiertje dat je in de vloeistof van het heden drenkt en dat dan een kleur krijgt. Het eindresultaat is een boek. Dit boek is ontstaan vanuit één beeld, een verhaal dat ik veertig jaar geleden hoorde vertellen, over een wei met daarin een plas die nog nooit was opgedroogd. Ik had die anekdote toen opgeschreven, in een notitieboekje, heb er al die tijd niet aan gedacht, en plots was het er opnieuw. Daar is dit hele boek uit ontstaan.'

Walter van den Broeck leunt ontspannen achterover. De eerste recensie van zijn nieuwe boek is binnen, en ze is positief. ('Een superieure crisisroman - en dat terwijl we er nog middenin zitten', vond de Nederlandse criticus.)

Laptop

Centrale figuur in Terug naar Walden is Ruler Marsh, de rijkste man ter wereld. Op de bovenste verdieping van zijn wolkenkrabber in New York wordt hij geroepen. Door wie, dat weet hij niet. Waarheen de reis hem zal leiden, weet hij evenmin. Maar hij geeft gehoor aan de roep, en vertrekt. Met de uiteindelijke bedoeling om, nu hij terminaal ziek is, wraak te nemen op het systeem. 'Al in zijn kindertijd is Ruler Marsh door het economisch systeem waarin wij leven verschrikkelijk gekwetst', zegt van den Broeck. 'Tijdens de vorige depressie, in de jaren 1930, is zijn familie op straat gezet. Hij is daardoor in armoede opgegroeid, en koestert zijn hele leven het plan om zich te wreken op dat systeem. Dat kon door de rijkste man ter wereld te worden, en dan het systeem te laten inzakken. Hij zou daar slechts één opdracht voor moeten geven: alles verkopen.'

Zonder zijn bestemming te kennen, begint Ruler Marsh aan zijn tocht naar beneden. Een tocht die telkens beschreven wordt vanuit het standpunt van de mensen die hij ontmoet. Van den Broeck: 'Ruler Marsh krijgt maar gestalte door de blik van al die nevenpersonages. Daarmee ben ik meteen bij een van mijn stokpaardjes aanbeland. Er zijn geen hoofdrollen en geen bijrollen in het leven. Wij zien onszelf wel als het centrum van de wereldgeschiedenis, maar dat is een illusie. In mijn toneelstukken werk ik ook altijd met evenwaardige rollen. Iedereen heeft een achtergrond, iedereen is voor iemand anders een verhaal. De verhalen van al die personages die hij ontmoet, geven Ruler Marsh op zijn tocht naar beneden betekenis. Het komt een beetje overeen met wat twee andere personages in het boek, twee voormalige ondervragers in Guantánamo, stellen. Het "ik" bestaat niet voor hen. "Wij zijn een soort laptop", zeggen ze. "Wij worden doorschoten door allerhande beelden en informatiestromen. Daardoor krijgen we de indruk dat we iets betekenen. Maar dat is slechts schijn." Je kunt de vergelijking met het internet maken. Je kunt allerhande foto's op je beeldscherm oproepen, maar die bestaan slechts virtueel. Je moet er gewoon de juiste code voor intikken.'

Warhoofd

Lange tijd droeg het boek als werktitel In vrije val ('In wezen is dit een boek over vallen. De neergang zit overal in, vrijwel alle personages zijn onderweg naar beneden', zegt de schrijver), maar uiteindelijk werd het Terug naar Walden. Een verwijzing naar Walden, de landbouwkolonie gesticht door de schrijver Frederik Van Eeden, die van 1898 tot 1907 bestond in het Nederlandse Bussum. Van Eeden - die ook in de roman opduikt - wilde de samenleving hervormen en leefgemeenschappen oprichten die volgens zijn inzichten waren georganiseerd. Ook Ruler Marsh - teleurgesteld in het systeem - staat op een bepaald moment voor de keuze: óf hij keert zich af van de maatschappij om net als Van Eeden volgens een nieuw samenlevingsmodel te gaan leven, óf hij zorgt ervoor dat hij de rijkste man ter wereld wordt, om zo het systeem van binnenuit te laten ontploffen. Hij kiest voor het laatste.

'Met de landbouwkolonies van Frederik Van Eeden was in essentie niks mis. Er was slechts één probleem: Van Eeden zelf. Hij was een genie. Twintig jaar voor Wittgenstein vond hij de theorieën van Wittgenstein uit. Een jaar voor Freud was hij bij de hypnotiserende Franse arts Auguste-Ambroise Liébault om te leren hypnotiseren. Hij stichtte als een van de eersten in Europa een psychiatrische kliniek. En dan ook nog eens de wereld verbeteren, eventjes tussendoor. Hij was jammer genoeg ook een gigantisch warhoofd. Als hij een praktisch, georganiseerd iemand aan het hoofd van die kolonies had gezet, dan had het kunnen lukken. In die tijd waren er verschillende kolonies, in Engeland, in de VS Sommige hebben het vrij lang uitgezongen. Van Eeden maakte de juiste analyse van wat er allemaal misging, maar hij kreeg zijn alternatief niet georganiseerd. Zijn eerste fout was dat hij Walden op poten zette samen met een stel kunstenaars. Dat moet je nooit doen. Nescio heeft er een tijd verbleven, net als de romanschrijver Nico van Suchtelen, de latere directeur van uitgeverij Wereldbibliotheek. Die laatste schreef een roman die zich in Walden afspeelt. Bijzonder interessant materiaal, omdat je in dat boek ook de kleinmenselijke kantjes vindt. Hij heeft het ook uitgebreid over Van Eeden, en schetst een heel fraai beeld van de man. Als er zich problemen voordeden, dan trad Van Eeden op de voorgrond, en sprak zalvende taal. Alleen: hij loste geen enkel probleem op. Hij bedekte ze met mooie woorden. Dat bleef natuurlijk niet duren.'

Negatieve bijklank

Van Eeden noemde zijn leefgemeenschap een commune, en heeft het in zijn teksten over 'het communisme'. Al dekte die vlag toen nog een heel andere lading dan vandaag. Van den Broeck: 'Die term was toen nog helemaal niet besmet. De communistische revolutie had nog niet plaatsgevonden. Ook in Amerika had die term nog niet de negatieve bijklank die hij na de Oktoberrevolutie in Rusland zou krijgen. Stel je voor: Van Eeden is door twee Amerikaanse presidenten ontvangen, heeft voor vierduizend rijke stinkers een betoog afgestoken over de zegeningen van het communisme, en daarmee een gigantisch applaus geoogst. Veel applaus, maar weinig fondsen. De hele wereld was toen op zoek naar alternatieven. Zo kon het niet langer, daar was iedereen het over eens. Niet alleen economisch, maar ook moreel. Van Eeden verwees met de naam Walden naar Henry David Thoreau. In zijn boek Walden bracht die verslag uit van de jaren die hij alleen in een bos had doorgebracht. Een groot verschil met Van Eeden natuurlijk: Thoreau kroop alléén in een hut in een bos. Hij wilde aantonen hoe weinig een mens nodig heeft om te overleven, zelfs om goed te leven. Hij betaalde nooit belastingen en trok zich van het hele systeem niks aan. Dan was de opzet van Van Eeden beter. Laten we het samen doen, was zijn devies. Hij heeft daar twee hele mooie redevoeringen over geschreven, een voor arbeiders en een voor de burgerij. "Waarvoor werkt gij?" was de eerste, "Waarvan leeft gij?" de tweede. Het zijn pareltjes waarin hij zowel de arbeiders als de burgerij de mantel uitveegt. Tegen de arbeiders zegt hij: "Denk toch eens na. Werk niet voor de burgerij, maar werk voor elkaar." Tegen de burgerij zegt hij: "Maak uzelf niks wijs. Gij leeft op de ellende van uw medemensen." Walden is uiteindelijk mislukt, maar toch blijf ik vinden dat het idee een tweede kans verdient.'

Ontsnappingsroute

Terug naar Walden wemelt van de personages die op zoek zijn naar een beter leven. Of beter misschien: naar een manier om aan de échte wereld te ontsnappen. Een wanhopig zoeken naar een nieuwe start. Op de achterflap van het boek luidt het: 'Waar zou u willen zijn als u opnieuw zou kunnen beginnen?' Merkwaardig genoeg is ook de Amerikaanse miljardair Steve Fossett een van die personages. 'Ik wil een boek altijd verankeren in de tijd waarin het geschreven is. Ik heb me gewoon de vraag gesteld: stel dat ook Steve Fossett, met al zijn reizen rond de wereld en zijn uiteindelijke verdwijning, ook gewoon op zoek was naar een manier om aan deze wereld te ontsnappen?' Was het dan geen slecht nieuws dat het stoffelijk overschot van Fossett gevonden werd terwijl Van den Broeck aan het boek zat te werken? 'Helemaal niet. Dat soort dingen voorzie ik. Vergeet niet: ik heb ervaring met koning Boudewijn op dat gebied. Terwijl ik Het Beleg van Laken schreef, moest ik wel een oplossing hebben voor het geval de vorst voortijdig zou komen te overlijden. Ook bij Fossett was dat zo.'

Wie het werk van Van den Broeck kent, zal het niet verbazen dat de tocht naar beneden Ruler Marsh uiteindelijk naar een cité in de Kempen leidt. 'Hij is op weg naar zijn lotsbestemming. Die is verwant aan de dood, maar tegelijk is het een wedergeboorte. Marsh vermoedt dat hij geroepen wordt. Pas aan het eind van het boek wordt het hem duidelijk dat niet iemand hem roept, maar iets. Dat iets blijkt een roep van generaties, want Ruler Marsh is zelf nooit in België geweest. Maar zijn voorouders wel.' Meer dan toeval is het uiteindelijk niet dat ook dit boek zich voor een groot deel in de Antwerpse Kempen afspeelt. 'Waar je ook staat op de wereldbol, je hebt altijd de indruk dat je op het centrale punt staat', zegt hij. 'Of dat punt nu in Manhattan ligt of in een dorp in de Kempen, dat maakt niets uit. Stel dat ik in New York geboren en getogen was, dan zou ik alles tot New York herleiden. Neem Woody Allen. Als die een voet buiten New York zet en op reis gaat, dan neemt hij ongeveer half New York mee. Hij huurt een heel hotel af, om toch maar de cocon van de eigen biotoop in stand te kunnen houden. Ik denk dat het des mensen is.'

In de Kempen, het land van zijn voorouders, vindt Ruler Marsh min of meer vrede. Met zichzelf, met het leven én met de wereld. 'Zijn wraak was een fout idee, en dat realiseert hij zich wanneer een meisje van twaalf het over haar toekomstverwachtingen heeft. Potverdorie, denkt hij, ik straf hier niet alleen Warren Buffet, Bill Gates en consorten mee, maar ook de mensen hier beneden.' Al wil dat nog niet meteen zeggen dat de crisis achter de rug is. 'Laat u niks wijsmaken', besluit Walter van den Broeck. 'Voor de top van het systeem lijkt het ergste misschien achter de rug. De financiële markten herpakken zich? Best mogelijk. Maar de sociaal-economische crisis komt nu als een tsunami op ons af. In de VS wordt om de zeven seconden iemand uit zijn huis gezet. Ook bij ons zullen er nog veel ontslagen vallen, met alle gevolgen van dien. Maar dat zal de top worst wezen. Die beschouwt werkgelegenheid als vanouds als een hinderlijk bijproduct van de industriële activiteit. Het is niet denkbeeldig dat Van Eedens ideeën straks alsnog een tweede kans krijgen.'

Masquer le texte

'Dominostenen vallen', schrijft Walter van den Broeck in zijn pas verschenen roman 'Terug naar Walden'. Gelijkenissen met Fortis, KBC en Dexia zijn volgens de gevierde schrijver 'volstrekt toevallig', maar daar mag u gerust het uwe van denken. Tachtig jaar na het begin van de Grote Depressie is de eerste roman over de Grote Recessie van vandaag een feit. Over de crisis als inspiratiebron voor fictieboeken, films, sitcoms, popsongs en strips.

'De vleesgeworden beurspaniek, 9/11 in het klein.' Het is geen alledaagse omschrijving van een romanpersonage, maar 'Terug naar Walden' is dan ook geen alledaagse roman. In het jongste, alom bewierookte boek van Walter van den Broeck gaan banken over de kop, en vallen bekende namen. Barack Obama, Warren Buffett en Bill Gates passeren de revue, maar ook Paris Hilton, Playboy-baas Hugh Heffner en de New Yorkse investeringsmaatschappij Blackstone. 'Alles is verzonnen' staat in het voorwoord, zoals dat dan hoort. 'Zelfs de echte namen.'

Maar dat belet niet dat een en ander bij momenten erg realistisch aandoet.In het eerste hoofdstuk van de roman 'spat een gigantische bubbel van hybris en gulzigheid uit elkaar'. 'Dominostenen vallen, eerst in Amerika, daarna in Europa, Japan en China.' 'Iedereen beconcurreert elkaar en hoopt zodoende de dans te ontspringen.' 'Handen snijden voeten af, niet beseffend dat ze tot hetzelfde lichaam behoren.'

In 'Terug naar Walden' is de ineenstorting van de wereldeconomie een wraakoefening van een enkele man. Ene Ruler Marsh, een onmetelijk rijke zakenman, stort de mensheid moedwillig de afgrond in. Tijdens de Grote Depressie is zijn familie op straat gezet en dat is hij nooit te boven gekomen. En dus wil hij op de plasmaschermen in zijn wolkenkrabber in Manhattan iedereen 'uit het raam zien springen en zien creperen'. 'Tot de laatste man.' In 'Terug naar Walden' is de crisis met andere woorden niet zomaar een crisis . Het is een crisis met voorbedachten rade.

En toch. Walter van den Broeck, die te boek staat als een geëngageerde schrijver, zegt dat hij nooit bewust een roman over de crisis heeft willen schrijven. Het gebeurde gewoon. 'Ik was jaren geleden al met een boek begonnen dat met vallen te maken had. Een van de werktitels was 'In vrije val'. Toen ik begon, had ik nog geen weet van problemen bij banken. Laat staan van een grote financiële zeepbel. Maar tijdens het schrijven werd ik tot mijn verbijstering ingehaald door de crisis. Toen de eerste banken vielen, wist ik plots wat ik aan het doen was. Ik was over een neergang aan het schrijven. Niet alleen van een aantal personages, maar van een heel economisch systeem.'

'Terug naar Walden' overstijgt echter de ouderwetse strijd tussen arbeiders en patronaat. In het boek is het de rijkste man ter wereld die het kapitalisme doet ontploffen. Van binnenuit. 'Ruler Marsh wreekt zich op de onmenselijkheid van het systeem die hij zelf ooit heeft ervaren', zegt Van den Broeck. 'Die onmenselijkheid heeft deze crisis voor mij nog eens uitgebreid geïllustreerd. Door het verhandelen van aandelen - die ze niet eens zelf bezitten - kunnen traders van de ene dag op de andere duizenden mensen brodeloos maken. Op dit moment wordt elke zeven seconden een Amerikaanse familie uit haar huis gezet. Ongelooflijk, toch? Topzakenlui doen me in hun wereldvreemdheid - of beter: levensvreemdheid - aan de generaals uit de Tweede Wereldoorlog denken. Die zonden zonder verpinken honderdduizenden soldaten tegelijk de dood in, terwijl de meesten van hen zelf nooit een slagveld van dichtbij hadden gezien.'

Zelfhulpvodjes

Volgens literatuurprofessoren is 'Terug naar Walden' wereldwijd een van de eerste fictieboeken met de bankendomino als thema. Sinds de val van Lehman Brothers een dik jaar geleden verschenen in de Verenigde Staten al meer dan 10.000 boeken over de crisis. Gemiddeld dertig per dag. Maar dat waren bijna uitsluitend analyses, reconstructies en slechtgeschreven zelfhulpvodjes à la 'Hoe overleef ik de recessie?' Romans lieten tot nog toe op zich wachten, en dat hoeft niet te verbazen. Fictieboeken worden geacht dieper in de menselijke natuur te graven dan non-fictieboeken. En universeler te zijn, en tijdlozer, en beter geschreven vooral. Alleen al daardoor hebben reële gebeurtenissen - zoals een crisis - meestal een veel grotere incubatietijd.

Alle grote historische gebeurtenissen worden vroeg of laat gefictionaliseerd. Dus ook economische crisissen.

Kristiaan Versluys, professor Amerikaanse letterkunde

Masquer le texte

In de brieven aan zijn al decennia in Mexico wonende broer Jules uit ¡Querido hermano! (1988) legt Walter van den Broeck uit waarom hij nooit is geëmigreerd: "Hoe ongaarne ik het ook toegeef, ik ben bijgod een Belg, een Vlaming, een Kempenaar, die om de benepenheid van zich af te houden globaal denkt maar lokaal handelt." Het mooiste bewijs van hoe globalisering en lokalisering elkaar kunnen bevruchten, levert hij met zijn 'crisisroman' Terug naar Walden. Hij begon eraan te werken nog voor de mondiale kredietcrisis uitbrak, en toch tekent die het boek op elke bladzijde, al besteedt de auteur er nauwelijks expliciet aandacht aan. Het zou ook dwaas zijn te willen concurreren met economische en financiële experten à la Geert Noels. Wat thematiek en genre aangaat, is deze roman veel ruimer. Het hoofdpersonage is de schatrijke oude man Ruler Marsh, die zijn imperium bestuurt op de hoogste etage van een wolkenkrabber in Manhattan. Die letterlijk en figuurlijk hoge positie geeft hem goddelijke allures. Maar hij blijkt een god van het wrekende type, die slechts zo rijk is geworden om wraak te nemen op het systeem dat ooit, tijdens de depressie in de jaren '30 van de vorige eeuw, het hele gezin Marsh op straat heeft gezet. Een dokter heeft hem meegedeeld dat hij lijdt aan een ziekte waar geen kruid tegen gewassen is en maar kort meer te leven heeft. Voor hem het moment om de beurzen over heel de wereld als dominostenen te laten vallen.

De roman bestaat uit bijna vijftig korte hoofdstukken, verteld vanuit de meest verscheidene 'kleine mensen', al weet iedereen die iets van Van den Broeck heeft gelezen dat die term voor hem onzinnig is. Die afwisseling, samen met de luchtige maar trefzekere zinnen en pittige vergelijkingen, brengt vaart in het boek, dat ? het lijkt wel een cliché ? filmische allures krijgt. De reminiscentie aan Orson Welles' 'Citizen Kane' komt de lezer trouwens wel vaker voor de geest. En over clichés gesproken: Van den Broeck schuwt ze niet, integendeel, hij trekt ze aan om er een superieur spel mee te spelen. De op haar baas verliefde secretaresse Miss Daffodil, de drukte en het lawaai in New York, het chauvinisme, de American Dream om uit de ellende van anderen munt te slaan (een zakenman die tegen grof geld kubussen van de gesmolten Twin Towers verkoopt), een duo lijfwachten met de sympathieke namen Laurel en Hardy (maar welke gruwelijke werkelijkheid zit achter hen verborgen!), de 'roeping' om zomaar het vliegtuig naar Brussel te nemen en terug te keren naar zijn roots... De plotselinge verdwijning van hun 'god' zorgt bij de duizenden werknemers van Ruler Marsh voor deining, en het levert hoogst vermakelijke passages op wanneer hij ook nog eens ongemerkt uit het Brusselse Hiltonhotel kan ontkomen en na de kennismaking met Kaat Vermeulen, een in Antwerpen als hoertje bijklussende studente filosofie, in het Kempense dorp Wallem verzeilt, waar geen mens van zijn achtergrond op de hoogte is.

Een slapstickroman? Daar lijkt het soms even op, maar het is een veel te eenzijdig etiket voor al wat de auteur hier bijeenbrengt. Terug naar Walden is net zo goed een maatschappijkritisch boek over sociale uitbuiting, een liefdesroman (ook over het soort liefde dat vaak nog moeizaam wordt aanvaard), een misdaadroman, een utopische roman (die zich hoofdzakelijk in gedachten afspeelt, maar toch ook feitelijk verwijst naar Frederik van Eedens sociale experimenten aan het eind van de 19e eeuw en zijn propagandatocht daarover in de VS) en zelfs ? opmerkelijk voor een schrijver die lange tijd "in onmin leefde met de Baas van het leven" ? een roman over mystieke ervaringen, niet zozeer in religieuze zin als in de betekenis die "de mystiek bij klaarlichte dag" heeft in het werk van Robert Musil. Verschillende personages hebben op een bepaald ogenblik het gevoel niet langer te kijken naar de wereld, maar door het leven bekeken te worden, op te gaan in de onwerkelijk lijkende witte ruimte tussen de pixels van een steeds verder uitvergrote realistische foto. Het wordt, na veel peripetieën die hier beter niet worden verklapt, ook de ervaring van Ruler Marsh, wiens grootvader Vermeersch uit de Kempen naar Amerika is geëmigreerd.

Wat de luchtshow van aëroclub De Duinen, de plaatselijke verhoudingen in Wallem, het onregelmatig brandende groene kruis van de apotheek van Jos Vergif, de bizarre Amerikanen die in hotel Het Paradijs logeren, de spoorloos verdwenen Steve Fossett, de ten onrechte van een parachutemoord verdachte Lies Somers, de wormgatentheorie van heemkundige Kevin Verhelst, de geheimzinnige Engelenplas en het jonge meisje Lotte dat haar eerste maandstonden krijgt en een prachtige droom verwoordt hoe zij de wereld zou inrichten als ze rijk was ? wat al die schijnbare zijpaden die de romanschrijver inslaat met de ontwikkeling (of ontbolstering) van Ruler Marsh te maken hebben, moet de lezer zelf ontdekken. "Dit kan niet bestaan zonder dat" is een van de lapidaire sleutelzinnen van het boek. Meer wil ik niet verraden. Terug naar Walden is een briljant geconstrueerde roman, onderhoudend en met verrassende diepgang. Ik heb hem gelezen met het geluksgevoel waarmee ik lang geleden jongensboeken heb verslonden waarin alles mogelijk leek. En moest herhaaldelijk denken aan een zin uit Heinrich von Kleists opstel 'Over het marionettentheater': "Dus zouden we weer van de boom der kennis moeten eten, om terug te vallen in de toestand van onschuld?" [Erik de Smedt] Masquer le texte

'Ik wil bevrijd worden van hebzucht door de rijkste man van de wereld te worden, zich te bevrijden van de macht van het geld door zo rijk te zijn dat geld geen rol meer in je leven speelt'. Dat is het kernthema van deze roman bij monde van zijn hoofdpersoon, de Amerikaanse multimiljardair Ruler Marsh. Deze magisch-realistische roman beschrijft hoe deze rijkste man van de wereld welbewust een alomvattende economische crisis in gang zet en het hele systeem laat instorten als wraak voor wat zijn ouders en hem is aangedaan in de crisis van de jaren ’30. In 50 hoofdstukken, door schijnbaar toevallige passanten verteld, keert deze kleinzoon van een Belgische emigrant terug naar zijn roots, het Kempense dorp Wallem. Dit maakt het lezen voortdurend boeiend en gemakkelijk. De vertellers zijn veelal bijzondere karakters zoals de zich prostituerende filosofiestudente Kaat of apotheker Jos Vergif. De thematiek van Frederik van Eedens mislukte kolonie Walden is als ondertoon aanwezig. Een kwaliteitsboek dat als verhaal en inhoudelijk ver boven de middelmaat uitsteekt en bovendien actueel is in zijn ter discussie stellen van de jacht op het grote geld. Zoals de flap zegt: 'Elke gelijkenis met Fortis, ING en Dexia is geheel toevallig, maar wel terecht.' Paperback; kleine druk. Masquer le texte