Joden op drift is de eerste volledige Nederlandse vertaling van een essay dat de joods-Oostenrijkse schrijver en grand reporter Joseph Roth (1894-1939) in 1927 publiceerde. Het roept een beeld op van het joodse leven in Europa na de Eerste Wereldoorlog en de hertekening van de grenzen in het Verdrag van Versailles. Roth zoomt in op Oost-Europese joden op zoek naar een beter leven in Duitsland, Frankrijk, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Vele (nieuwe) Oost-Europese landen waren voor hen niet meer veilig.

Joden op drift is in de eerste plaats een uniek tijdsdocument. Maar samen met de schrijver voorvoelt de lezer ook de tragedie. Vandaag kun je niet anders dan het essay bekijken met de kennis van wat er nadien gebeurde, en dat maakt de lectuur ongemakkelijk. Bijna vijftien jaar voor in Berlijn de Endlösung, de 'definitieve oplossing van het jodenvraagstuk', werd bezegeld, schrijft Roth: 'Het is een historisch aanvoelen, gestoeld op ervaring, dat joden de eerste slachtoffers zijn overal waar de wereldgeschiedenis een bloedbad aanricht'.

Er zit een eigenaardige mix van ironie en nostalgie in de beschrijvingen van het doen en laten van de arme Oost-joden - het is een wereld die Roth kende van zijn geboortestreek in Galicië, ooit een deel van de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie, nu Oekraïne. De haat-liefdeverhouding spreekt: Roth is tegelijk meedogenloos en mededogend voor zijn onderwerp, scherp afstandelijk en liefdevol inlevend, zoals een goed journalist past. Sommige zinnen zijn mokerslagen; het is al raak in de inleiding waarin hij opsomt voor wie zijn boek niet bedoeld is. Het is, als altijd bij Roth, verleidelijk om te citeren. '[Dit boek] is niet gericht aan die West-Europeanen die aan het feit dat zij met lift en wc zijn opgegroeid het recht ontlenen flauwe grappen te maken over Roemeense luizen, Galicische kakkerlakken en Russische vlooien.' Roth sneert naar de West-joden die neerkijken op hun lotgenoten uit het Oosten en wikt en weegt de opties voor de belaagde Oost-joden: emigratie, assimilatie en zionisme - over alle drie heeft hij zijn mening, en zeker over het nationalistische zionisme dat hij afkeurt.

Geert Mak verwoordt de actuele waarde perfect in zijn inleiding bij de vertaling: 'Even trekt [Roth], in een knappe combinatie van essayistiek en reportagewerk, het allesbepalende scherm van de Holocaust weg: ja, zo was het dus'. Roth zag dat scherm over de jaren langzaam neerdalen; in 1933 ging hij zelf op de vlucht voor Hitler en co, en werd hij, nog meer dan voordien, een zwerver. Hij had plannen voor een geüpdatete uitgave van Juden auf Wanderschaft. Die kwam er niet, maar de vertaling bevat wel zijn geplande toevoeging van 1937 over de precaire situatie van de joden in Duitsland: ze ondergaan de vernederingen van de nazi's en Europa kijkt gewetenloos toe, is zijn stelling. Het klinkt als een cliché, maar dit boek is dwingender dan ooit.

Vertaalster Els Snick timmert voort aan haar collectie thematische bundels van Roths journalistieke werk. Net als de lichtvoetigere en literair aantrekkelijkere Hotelmens en De blonde neger is ook dit boek prachtig geïllustreerd, deze keer door Paul van der Steen.

Vertaald door Els Snick, Bas Lubberhuizen, 144 blz., 14,99 € (e-boek 8,99 €).

Masquer le texte

Nog niet eerder in het Nederlands vertaald essay uit 1927 van de joods-Oostenrijkse Joseph Roth (1894-1939). Zelf afkomstig uit Galicië (nu Oekraïne en Polen) schreef hij dit als hommage aan zijn verdreven landgenoten, die in het westen met de nek werden aangekeken. Hij schetst beeldend die verdwenen Jiddische wereld van voor de Tweede Wereldoorlog, die wij uitsluitend kennen van foto's uit Vishniacs fotoboek 'A vanished world'. Het is een zeer helder essay, maar tevens een staaltje journalistiek werk dat hij schreef naast zijn romans als 'Radetzky mars', 'Job' en 'Hotel Savoy'. Voor een heruitgave in 1937 voegde hij een artikel toe over de joden in Duitsland, waar inmiddels Hitler aan de macht was. En over de joden in Rusland kort na de Revolutie en voor Stalin, de tijd waarin alles mogelijk leek. Geschreven met milde ironie en humor, maar vol begrip voor deze vluchtelingen en daardoor merkwaardig actueel. Met mooi voorwoord van Geert Mak en sfeer ondersteunende surrealistische pentekeningen van Paul van der Steen. Een juweeltje, maar het onderwerp is wellicht te specifiek voor een groot publiek. De vertaalster is gespecialiseerd in en gepromoveerd op Roth's werk. Masquer le texte