Jeffrey Eugenides maakte naam met drie romans, waarvan de twee recentsteeen epische omvang hebben. Dat hij daarnaast altijd verhalen heeft geschreven, laat de bundel Uit eerste hand zien. Het oudste verhaal, 'Grillige tuinen', dateert uit 1988 en vormt een van de zwakke schakels in de bundel. Sean, recent gescheiden, heeft zijn zinnen gezet op een jonge Amerikaanse, maar er zijn obstakels: de reisgenoot van dat meisje en een oude vriend van Sean. Eugenides kruipt afwisselend in de hoofden van de vier spelers voor een nachtelijke komedie die weinig indruk maakt.

Sean is een van de vele mannen in deze bundel van wie het huwelijk is stukgelopen of in het slop zit. Het leven is anders uitgepakt dan ze hadden verwacht, ze blikken vol nostalgie terug. Erg geslaagd is 'Zoek de schuldige', waarin een man op politiebevel niet in de buurt van zijn huis mag komen. De toon is ironisch en uitgelaten, alsof de verteller een glas te veel op heeft.

Ernstiger en droever klinkt de schrijver in 'Oude muziek', al zit er in elk van deze verhalen op zijn minst één ironische kronkeling. Rodney en zijn vrouw studeerden muziek in Duitsland. Hij speelde Bach op de klavecimbel en reikte naar het hogere. Zoveel jaar later kan het gezin nauwelijks rondkomen en maakt de vrouw muizenpoppen vanuit huis. De muziek staat symbool voor wat verloren ging.

Ook in 'Groot experiment' heeft een gezin het financieel zwaar. De hoofdpersoon is een redacteur die het criminele pad kiest omdat hij geld nodig heeft om zijn huis te renoveren. In dit sterke verhaal laat Eugenides zijn personage nadenken over wat het betekent om Amerikaan te zijn. Hoort sjoemelen er gewoon bij in het moderne kapitalistische systeem?

Zorgeloos pensioen

Het decor in deze bundel is oer-Amerikaans. De personages zijn mobiel, reizen makkelijk tussen staten. Velen van hen zijn op zoek naar interessante investeringen in de hoop op een zorgeloos pensioen. Het zijn vooral de mannen die zich wagen aan onbezonnen projecten. In 'Klagers' is de dementerende Della alles kwijt door devastgoedavonturen van haar inmiddels overleden echtgenoot. Ze zit in een deprimerende instelling en krijgt bezoek van een vriendin, die geen gelukkig huwelijk heeft. Eugenides, die in de meeste verhalen een afstandelijke verteller opvoert, doet neerbuigend over de leeshonger van de twee vrouwen. Ze verslinden thrillers en bestsellers waarvan de inhoud belangrijker is dan de stijl of de naam van de auteur. Het is niet helemaal duidelijk of Eugenides ook lacherig doet over de daad van verzet van de vriendinnen. Ondanks de ergerlijk paternalistische toon is dit een van de sterkere verhalen. Het is gepast sober op stilistisch vlak, Eugenides slooft zich hier niet overdreven uit. Dat doet hij wel in 'Het vulva-orakel', waarin we een personage uit Middlesex ontmoeten en in 'Spuit', een verhaal over een vrouw van veertig die nog een baby wil.

Spirituele queeste

Als je alle verhalen na elkaar leest, valt het op hoe eenvormig ze zijn. Eugenides gebruikt telkens dezelfde structuur. In een openingsscène schetst hij de situatie. Dan volgt er telkens een lange flashback waarin de achtergrond wordt uitgelegd. Het is op zijn minst verbazingwekkend dat hij in een periode van bijna dertigjaar nauwelijks varieert op die structuur.

Het sterkste verhaal uit de bundel is 'Luchtpost' uit 1996. Het gaat over Mitchell, die met een vriend afreist naar Bangkok, rondtrekt en ziek wordt. Hij weigert medicijnen want hij voelt zich euforisch, helderder dan ooit. Zijn mentale energie is gigantisch. 'Luchtpost' lijkt een vreemde eend in de bijt, maar Mitchell is niet de enige man in deze bundel die op een spirituele queeste is.

Uit eerste hand laat een schrijver zien die op de korte baan niet altijd evenveel indruk maakt. Het goede nieuws is wel dat de recente verhalen, die van na 2000, tot de beste behoren. Dat belooft voor de toekomst.

Vertaald door Natasha Gerson en Ronald Fagel, Prometheus, 320 blz., 19,99 € (e-boek 11,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Fresh complaint'.

Hide text

Veel schrijvers debuteren met een verzameling verhalen, om daarna aan het zogenaamde `echte werk' te beginnen. Sommigen zijn dan weer zo verknocht aan het korte verhaal dat ze niets anders meer schrijven. Enkelen wisselen romans netjes af met verhalenbundels en anderen komen er nooit aan toe om zich op de korte vorm te storten. Af en toe gebeurt het ook dat een auteur na één of meer succesvolle boeken plots met een bundel op de proppen komt en dan rijst al gauw, en vaak niet geheel onterecht, het vermoeden dat een slimme uitgever simpelweg geld heeft geroken in materiaal dat toch al ergens in een lade klaarlag. Nu is er maar weinig bekend over de monetaire reukzin van Jefrey Eugenides' uitgever of over de laden van de Amerikaanse schrijver, maar zijn debuutbundel `Uit eerste hand' kan in ieder geval zonder al te veel schaamte naast zijn eerder gepubliceerde romans staan. De verhalen dateren uit de periode van 1988 tot en met 2017, en de 57-jarige schrijver gaat met de bundel stilistisch misschien niet in de breedte, hij duikt er thematisch wel mee in de diepte. Trouwe Eugenides-lezers zullen in `Luchtpost' een personage uit de roman `Huwelijk' (2011) herkennen, en `Het vulva-orakel' zal liefhebbers van de Pulitzerprijs-winnende intersekse-roman `Middlesex' (2002) vertrouwd in de oren klinken. Maar wat de verhalen echt met elkaar en met de romans verbindt, zijn Eugenides' geliefkoosde thema's: seksualiteit, geld, de uitgedoofde lust van langdurige relaties, de `chronische kwaal' begeerte en de manier waarop Amerika werkt. Dat het met je land net als met jezelf is, weet de naar verluidt gelukkig getrouwde auteur daarover te melden: `Hoe meer je erover te weten kwam, hoe meer je had om je over te schamen.' Eugenides' personages zijn geplaagde mensen: door dementie (`Klagers'), dysenterie (`Luchtpost'), een gebrek aan werkzaam zaad (`Spuit'), een straatverbod (`Zoek de schuldige') of een torenhoge berg schulden (`Oude muziek'). Het zijn door het leven ingehaalde iguren die met hun dromen in de koferbak op de pechstrook staan en blij mogen zijn dat een schrijver als Eugenides zich vol humor en mededogen over hen ontfermt. Vooral de mannen zijn vaak sneue iguren die in deze #MeToo-tijden heel wat #IHave-bekentenissen af te leggen zouden hebben. Eugenides plaatst ze in een bundel klassiek vertelde verhalen waarin de metaforen soms te gemakkelijk zijn -- een dementerende vrouw verdwijnt bijvoorbeeld in een sneeuwstorm -- maar waarin de melancholische inzichten in de menselijke natuur vaak in ogenschijnlijk onbelangrijke alinea's verstopt zitten. Zo omschrijft hij de jarenlange vriendschap tussen twee oude vrouwen als `een manier om compensatie te zoeken voor bepaalde onderdelen van het leven die minder bevredigend bleken dan was voorgespiegeld'. Eugenides doet niets nieuws of verrassends met de vorm van het korte verhaal, maar hij toont zich opnieuw dé chroniqueur van het menselijke tekort wanneer hij bijvoorbeeld de intimiteit van een lang huwelijk tre end weergeeft door de vrouw aan haar zoon te laten vertellen dat vaders plas geen klaterende fontein meer is. En dat je zoiets weet wanneer je samenleeft. Eugenides schrijft over nieuwe vormen van spijt creëren terwijl je andere probeert te vermijden en heeft het eigenlijk over de liefde wanneer hij over een angstgevoel schrijft dat `leek op elke andere emotie': `Na een beginstadium van hartstochtelijke heftigheid ebde het langzaam weg, tot het was afgesleten tot een nauwelijks merkbare routine.' Eugenides' verhalen gaan van de kust van Florida naar de jungle van Indonesië en het platteland van Ierland, maar geven in al hun geografische diversiteit toch een vrij precies idee van 's mans mensbeeld. Dat is nooit erg optimistisch, maar altijd met een kwinkslag verwoord. Niet toevallig legt de bij momenten heerlijk spottende schrijver de kerngedachte van zijn oeuvre -- dat de menselijke soort een zeer langzame leerling is -- in de mond van een pseudomysticus die bezwijkt aan een dagenlang aanhoudende diarree.

Hide text

Er zijn feestjes waar je liever niet naartoe gaat: de barbecue bij die jolige buren met een voorliefde voor Twister, je eigen promotiedrink terwijl je al bij een ander bedrijf getekend hebt... Helemaal bovenaan in dat lijstje: een inseminatieparty.

Wally is uitgenodigd door zijn ex-vriendin Tomasina. Zij is ondertussen veertig, is de mannenjacht beu en heeft een bevriende kerel bereid gevonden een portie zaad af te staan – de witgele donatie staat klaar in de badkamer terwijl iedereen in de woonkamer met champagne het nakende nieuwe leven viert. Wally denkt er het zijne van. Ja, hij en Tomasina waren amper drie maanden samen, maar toch, het jeukt nog een beetje: het klikte tussen hen, en hij zag in haar wel de moeder van zijn kinderen. Misschien valt dat nog te verhelpen, misschien moet hij de halfdronken Tomasina meelokken naar haar slaapkamer?

Spuit – ook de marinadespuit ligt klaar op de badrand – is een van de beste verhalen uit Eugenides’ bundel. Net als in zijn romans toont hij zich een meester in de menselijke psychologie maar zijn verhalen zijn, misschien als tegengewicht, minder tragisch – geen seriële zelfmoorden deze keer. Niet dat elke pagina een bulderlach uitlokt, maar Eugenides dwingt zijn stumperds van personages hier vaak in pijnlijk komische situaties. Zo droomt redacteur Kendall van het grote fortuin en smeedt hij samen met een malafide boekhouder een plan om zijn baas op te lichten. Waterdichte fraude, denkt Kendall maar als lezer wéét je dat hij op de afgrond afstevent. Net zo met de naïeve kosmoloog Matthew, die in de val wordt gelokt door een bloedmooie Indiase studente en zo zijn huwelijk op de klippen ziet lopen.

Hoewel sommige verhalen in deze bundel bijna dertig jaar oud zijn, merk je daar weinig van. Eugenides is stijlvast en vooral zijn gedegen research valt op – met gemak vertelt hij over de geschiedenis van het klavichord of de rituelen van een afgelegen stam. Oerdegelijk vakwerk dat de herkenbaarheid vergroot. Want net als iedereen struikelen Eugenides’ personages aan de lopende band in hun kleine levens. Tenslotte zijn we allemaal klunzige amateurs die rondgraaien in het donker, hopend op een handvol geluk, en soms behelst dat niet meer dan een kleverig goedje in een plastic potje, ergens in een schemerige badkamer, in een doorsneeappartement.

****

Prometheus (oorspronkelijke titel: Fresh Complaint), 254 blz., € 19,99.

Hide text

Tien verhalen daterend van 1996 tot 2017. Stuk voor stuk soepel te lezen inkijkjes in het - soms bizarre - leven van Amerikanen, meestal mannen, op een punt dat het misgaat. Eigen schuld, dikke bult, lijkt het motto. Vaak betreft het geldproblemen of de hoofdpersoon bevindt zich in psychisch drijfzand waarin hij zich soms wanhopig maar ook koppig staande probeert te houden. Een musicus met een duur klavichord dat hij nooit van zijn leven zal kunnen afbetalen of zijn vrouw moet een fortuin verdienen aan de productie van geurende knuffelmuizen. Een man die een mooi meisje wil versieren met een vinger van Augustinus. Een wetenschapper die zich in de nesten werkt door in te gaan op de avances van een minderjarig Indiaas-Amerikaans meisje. Mitchell op zoek naar geestelijke verlichting op een Thais eiland maar kampend met heftige diarree. Ieder portret wordt minutieus geschilderd, met aandacht voor details in de beschrijving van mens en omgeving. De moeite waard! De auteur is beroemd geworden door de roman 'Middlesex' (bekroond met de Pulitzer Prize 2002). Hide text

Een van de redenen dat het korte verhaal in de VS, anders dan in Nederland, nog steeds bloeit is de Amerikaanse voorkeur voor realistische verhalen, die een soort doorsnee Amerikaan in beeld brengen: sukkels, strebers, mensen met dromen en met tegenslag. Het korte verhaal is daarvoor een ideaal genre. Een tweede reden is dat grote culturele tijdschriften (die heb je daar nog) zulke verhalen graag publiceren. Er is een markt voor wat Eugenides zelf in een verhaal 'het aangename absurdisme van Amerika' noemt.

De verhalen van Eugenides, bekend van zijn romans 'The Virgin Suicides', 'Middlesex' en 'The Marriage Plot', doen enigszins denken aan die van John Cheever en Raymond Carver. Ze beschrijven bij voorkeur de achterkant van de Amerikaanse droom, mensen met hun dagelijkse zorgen, maar ze zijn ook een tikje extremer: het verhaal 'Spuit' bijvoorbeeld gaat over een 'inseminatieparty' waarin een vrouw zaad van vrienden verzamelt om alsnog zwanger te worden, in 'Oude muziek' probeert Rodney het geleende geld voor zijn klavichord op te hoesten, daarbij dwarsgezeten door een inhalige geldwolf, in 'Grillige tuinen' zien we vier personages in een Iers huis die eigenlijk van elkaar af willen omdat de een verliefd is op de ander maar die weer op een ander et cetera. De meeste verhalen houden voor de ontknoping op en laten de lezer achter met een kleine cliffhanger; krijgt Marie haar zin met Annie?

Dat is niet het geval met de grootste verhaal waarnaar de bundel genoemd is, 'Uit de eerste hand'. De natuurkundige Matthew wordt op een congres slinks versierd door een minderjarig Amerikaans-Indiaas meisje dat hem er even later, onterecht, van beschuldigt seks met haar te hebben gehad. Dit om te zorgen dat zij, bezoedeld, niet hoeft te trouwen met de door haar ouders uitgezochte Indiase man. Ten slotte trekt ze de beschuldiging in en keert Matthew terug in de schoot van zijn gezin. Het is een verhaal waarin beide partijen aan het woord komen (een specialiteit van Eugenides, het meervoudige perspectief) en waarin je dus ook voor beide partijen min of meer begrip krijgt.

Een aantal van zijn verhalen behandelt typisch moderne thema's. Zo loopt in het verhaal 'Klagers' Della, die langzaam dement wordt, aan het eind de sneeuw in met de duidelijke suggestie dat het haar einde zal worden: "De sneeuw in lopen, in het wit verdwijnen, dat zou niets nieuws voor haar zijn. Het zou zijn alsof binnen en buiten elkaar raken. Versmelten. Alles wit. Loop gewoon naar buiten. Gewoon doorlopen. Misschien komt ze niemand tegen, daarbuiten, misschien ook wel. Een vriendin."

In 'Luchtpost' zit een aantal zweverige zoekers ergens in Thailand ad absurdum te vasten tot de dood erop volgt, in 'Zoek de schuldige' probeert een man ondanks zijn straatverbod, dichtbij zijn familie te komen.

De manier waarop Eugenides zijn verhalen vertelt is simpel en effectief, je zou haast zeggen in tegenstelling tot zijn personages die het ondanks hun goede bedoelingen maar niet lukt om te overleven. Soms heb je het gevoel in de huid van een dader te kruipen die zelf niet in de gaten heeft wat hij fout doet, soms ook is het simpel de wereld zelf of de samenloop van omstandigheden die maken dat men faalt. Eugenides brengt het scherp en vol mededogen in beeld, niet geplaagd door een overmaat aan ironie of superioriteit.

In 'Zoek de schuldige' vergelijkt Charlie het leven van nu met dat van de in de Alpen aangetroffen vermoorde prehistorische jager Ötzi: "De mens is sinds de prehistorie minder gewelddadig geworden, statistisch gesproken. Ten tijde van Ötzi hadden we bij elk ommetje over onze schouders moeten kijken." Maar volgens Eugenides' verhalen moeten we nog steeds over onze schouders kijken, bevreesd dat iets ons dwarszit of ten val brengt. In zekere zin brengt hij daarmee onze hedendaagse prehistorie in beeld. Pijnlijk en raak.

oordeel

Pijnlijke en rake korte verhalen.

Vert. Natasha Gerson, Roland Fagel. Prometheus; 256 blz. € 19,99.

Hide text