Er zijn zo van die debutanten die op sluipvoeten de literatuur binnenwandelen. Zonder veel trammelant, tromgeroffel of social-media-offensiefjes. Femke Vindevogel (43) behoort tot die categorie. Bovendien, om het wat oneerbiedig te zeggen, is ze een 'zij-instromer' in boekenland. Van opleiding muziekdocente en beeldend kunstenaar, nu pianolerares, blijkt ze ook een poezenfanaat die in haar eerste boek Kattenknutsels spullen voor zachte viervoeters fabriceerde.

Een wereld van verschil met haar bij Van Oorschot verschenen romandebuut Confituurwijk (2019). Daarin introduceerde ze Marie De Geest, een dromerig personage dat na de dood van haar vader in een achterstandsbuurt verzeilde.

In opvolger Baksteen snijdt Vindevogel gelijkaardige thema's aan. Weer blikken we terug op de geaccidenteerde jeugd van een zoekende ziel, al groeit dit boek uit tot een soort road novel en zet Vindevogel als schrijver forse stappen vooruit. En in de valkuil van het miserabilisme trapt ze niet.

In Baksteen wordt ik-verteller Iggy ingehaald door haar jeugdjaren vol fysieke kwellingen en psychische terreur, veroorzaakt door een drankbeluste, agressieve en dan weer dak- en werkloze, inmiddels overleden vader. Een onstuimige Dirk die een resem raadsels met zich meetorste.

'Zijn gemoed draaide constant duizelig door de ongebreidelde aanvoer van alcohol', lezen we, 'zijn levenselixer een Johnny Walker'. Dimitri Verhulst is niet veraf, maar bij Vindevogel is de wrangheid meer getemperd, haar droogkomische humor van een ander, achtelozer allooi.

De 30-jarige Iggy is gesloten, stug en wat wereldvreemd tot ze er soms ongecensureerde frasen uitflapt en haar omgeving bruuskeert. Ze werkt als suppoost in het Gentse S.M.A.K.. Haar relationele leven is er een van vallen en opstaan, al komt haar ex-vriendin Luka nog wel over de vloer. Iggy kampt met blokkades: 'Mijn lichaam is een sedimentair gesteente. Lagen van stress hebben zich van jongsaf rond me vastgezet en hebben van mijn beweeglijkheid een fossiel gemaakt.'

VW-kevers

Kwansuis ploffen er zakken vol stenen neer voor haar voordeur. Wie heeft ze daar gedropt? Bij nadere bestudering blijken ze een onvolledige muurschildering van haar vader te zijn, die hij ooit voor een psychiatrisch instituut maakte. Iggy verliest zich met Luka in een intense zoektocht naar de ontbrekende bakstenen, waardoor 'de slagboom naar haar verleden' wordt opengezet. In dat verleden moest ze veel klappen incasseren, want 'soms zijn vaders gewoonweg hongerig naar weerloosheid'. Om haar dan weer te paaien, bijvoorbeeld met een BMX, 'een zoveelste poging om zijn hondsdolle aanvallen te vermalsen'.

Dan verdwijnt hij weer, om te verblijven in 'legerkazernes, vakantiekolonies, psychiatrische instellingen en ontwenningsklinieken'. Maar waar komt zijn fascinatie vandaan voor VW Kevers ('wagen voor het volk'), voor de DDR, 'naar wat geweest en nu kwijt was'. En wie is de mysterieuze Helga? Iggy ruikt ook de kans om de banden aan te halen met haar impulsieve zus Pinkeltje die op een Noors eiland een wolbedrijf bestiert.

Baksteen is een goed gekozen titel. Hij staat voor de koudheid, de gevoelsbarricades waar het kind zich mee afschermde: 'Ik werd een Muur, steviger dan de Berlijnse en hoger dan de Chinese'. Maar ook voor de onnavolgbare speurtocht naar de stenen. En de puinhoop die Iggy met zich meetorst.

Vindevogel bespaart niet op details over de ravages van Iggy's jonge jaren en de verwrongen verhouding met haar vader. Met soms akelig scherpe observaties én een grote beeldenrijkdom bevriest ze de taferelen op ons netvlies, waaronder een in totale dronkenschap eindigend filmbezoek.

Helaas heeft Vindevogel weleens last van 'vergelijkingendwang', de lezer overvoerend met metaforen die de mist ingaan: 'Dat er stenen ontbreken maakt van mijn gedachten een plastic zak tijdens een winderige dag'. 'Een hoofd dat neerviel' is dan weer 'afgeslagen door een onzichtbare guillotine'. Het zijn slechts kleine smetjes op een roman die je voetje voor voetje inpalmt.

En precies wanneer je het niet meer verwacht in dit universum vol grauwtinten en verstold verdriet, wenkt begrip en een happy end. Daarin gooit de schrijfster alle trossen los en mag de pathetiek even de plak zwaaien. Ja, Vindevogel durft wel degelijk risico's te nemen.

Van Oorschot, 212 p., 21 euro.

Verberg tekst

'Ik ben Iggy, een dertigjarige vrouw die als suppoost werkt in het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst. Ik ben geen held.' Nou, dat is alvast duidelijk, in deze roman van de Vlaamse schrijver Femke Vindevogel. Eerder debuteerde zij met Confituurwijk, dat zich afspeelt in een achterstandsbuurt in Gent. Haar nieuwe boek Baksteen is in dezelfde omgeving gesitueerd. Iggy treft voor haar deur twee zakken met stenen aan. Die blijken de restanten te zijn van een muurschildering die haar overleden vader ooit maakte. Door het puzzelen met de stenen herinnert ze zich de gewelddadige alcoholist die hij was, een man die in de tuin met een jachtgeweer op lege blikjes bier schoot. Een donkere roman, Baksteen, maar Vindevogel geeft het verhaal lucht met speels proza. Haar metaforen roepen vaak krachtige beelden op. Bijvoorbeeld als ze de gasten op de begrafenis van Iggy's vader beschrijft: 'Onder hun mopshondogen een opeenstapeling van doorgezakte komma's en gemiste kansen, en trillend, hevig trillend, alsof ze in een vorig leven chihuahua's met angststoornissen waren geweest.' Ja, dat is literatuur.

Van Oorschot; € 21.

Verberg tekst

Wanneer Iggy op een ochtend het huis uit stapt, merkt ze dat er twee zakken steenpuin voor de deur staan, met een briefje eraan waarop haar naam te lezen staat. Het blijken de restanten van een muurschildering die haar vader maakte toen hij opgenomen was in psychiatrisch centrum Sint-Jan de Deo. Dat instituut wordt afgebroken en misschien wil Iggy dit aandenken aan haar vader wel hebben. Nu heeft ze als dertigjarige suppoost in het Gentse SMAK inderdaad wel iets met kunst, maar aan haar vader wordt ze liever niet herinnerd. Voor hij stierf aan tong- en slokdarmkanker, het gevolg van zijn alcoholisme, dat hem ook in de psychiatrische instelling had doen belanden, terroriseerde hij haar, haar moeder en haar zusje Pinkeltje immers onophoudelijk. Zozeer zelfs dat die laatste, die eigenlijk Pink Floyd heet, op een dag onaangekondigd naar Noorwegen vertrok om er niet ver van Bergen schapen te gaan kweken.

In Femke Vindevogels Baksteen volgen we Iggy, die, nadat ze de steenbrokken als puzzelstukken in elkaar heeft gepast, merkt dat er een paar hiaten overblijven in het wandschilderij, net als in het beeld dat ze van haar vader heeft. En dus belt ze Trees, die voor Sint-Jan de Deo werkt en de stenen heeft laten bezorgen. Waarom gapen er twee leegtes naast en voor haar vader wil ze weten, waarop Trees wat onbegrijpend ‘Dat zijn je broer en je oudere zus, natuurlijk’ antwoordt. Wie zijn zij, vraagt Iggy zich helemaal ondersteboven af, en waar zijn de stenen naartoe waar zij op staan?

Twee jaar geleden debuteerde Vindevogel met Confituurwijk , het verhaal van een meisje dat na de dood van haar vader naar een achterstandswijk verhuist en daar geconfronteerd wordt met de rauwe kantjes van het leven. Baksteen borduurt verder op dat gegeven, en lijkt chronologisch vóór dat debuut te spelen. Als je niet oplet, kom je in de Confituurwijk terecht, laat Vindevogel de moeder in Baksteen zeggen. En natuurlijk is er de alcoholistische vader, die in beide boeken voorkomt, de driekoppige hond, zoals Iggy hem noemt, en de man die ze geen dekentje met daarop ‘Papa is the best’ cadeau kan doen zonder een kleine ‘a’ tussen de ‘e’ en de ’s’ te borduren. De vaderfiguur is een manische man die zijn vrouw dood probeert te rijden en zijn dochters met een geweer bedreigt. ‘Soms is er geen reden’, concludeert Iggy na heel veel nadenken over de logica achter zijn daden. ‘Soms zijn vaders gewoonweg hongerig naar weerloosheid.’

Vindevogel flirt graag met een barok taalgebruik. Soms gaat ze daarbij lichtjes uit de bocht, zoals wanneer ze schrijft dat de schaduw van haar raamkozijn een traliewerk vormt dat haar slaapkamer gevangenhoudt, of wanneer ze sneeuw hoopjes slagroom laat vormen op de brievenbussen, maar meestal weet ze de bittere realiteit met haar beeldrijke taal juist extra precies te vatten, waarbij ze pikzwarte humor zeker niet uit de weg gaat. Grandioos pijnlijk is bijvoorbeeld de scène waarin Iggy als klein meisje met haar vader naar een tekenfilm gaat. Omdat vader eerst nog wat moet drinken, zijn ze een uur te laat en mogen ze niet meer binnen. Dus kiest vader een andere film, Gremlins , waar Iggy veel te jong voor is. Het wordt een verschrikking, waarbij vader uiteindelijk de trap af dondert en zichzelf bepist. Wanneer omstanders haar vragen of dat haar vader is, zegt ze nee, en gaat ze buiten op een bankje haar chips opeten. Het is een scène die snijdt en perfect past bij Iggy, die Vindevogel neerzet als een jonge vrouw die bij wijze van spreken precies weet waar ze moet snijden en hoeveel druk ze daarbij moet zetten om het bloed uit haar armen te zien druppelen.

****

Van Oorschot, 213 blz., € 21,00.

Verberg tekst

Op een dag staat er een zak bakstenen op de stoep van Iggy’s appartement in Gent. Een muurschildering uit de psychiatrische inrichting waar haar alcoholistische vader zijn laatste dagen doorbracht. Met de stenen komt ook haar jeugd terug vol geweld. En een enorm schuldgevoel jegens haar zusje Pinkeltje die verhuisd is naar Noorwegen en met wie ze drie jaar geleden voor het laatst contact had. Als blijkt dat er een deel uit de muurschildering mist, reist Iggy af naar Berlijn en komt zo achter een andere kant van haar vader toen hij in de DDR woonde. Ze leert haar verleden een plek te geven. Luka, met wie ze een stormachtige relatie heeft, neemt Iggy uiteindelijk mee naar Noorwegen. Donkere woorden voor haar relatie vol haat, afschuw, pijn met haar vader in tegenstelling tot de zachte vergelijkingen vol liefde voor haar ex Luka. Vreselijk onderwerp, maar prachtig verwoord. In de acties van de hoofdpersoon zit zoveel emotie. Uniek hoe de worsteling met het verleden is weergegeven.